Na pierwszym planie w pierwszym rzędzie od prawej: prof. Wojciech Witkiewicz – dyrektor szpitala przy ul. Kamieńskiego we Wrocławiu, prof. Andrzej Gamian – dyrektor Instytutu Immunologii i terapii Doświadczalnej PAN we Wrocławiu oraz prof. Arkadiusz Wójs – rektor Politechniki Wrocławskiej

Etos ludzi nauki

W dniach 6-7 czerwca 2025 r. odbyła się na Politechnice Wrocławskiej III Konferencja Naukowa „Etos ludzi nauki” będąca miejscem wyjątkowego spotkania ludzi świata nauki, medycyny, prawa i humanistyki.

III Konferencja Naukowa „Etos ludzi nauki” zatytułowana „Między etyką, prawem a nauką”, zorganizowana przez Wrocławskie Towarzystwo Naukowe oraz Politechnikę Wrocławską, zgromadziła liczne grono słuchaczy, ekspertów i prelegentów, przedstawicieli środowisk naukowych i akademickich z całego kraju. Byli wśród nich rektorzy, prorektorzy, dziekani, wybitni badacze, lekarze, etycy, prawnicy i filozofowie.

Uczestników konferencji przywitała pani Monika Sochacka – zastępca Dyrektora Biura Współpracy z Uczelniami Wyższymi przy Prezydencie Wrocławia, wspominając swoją dotychczasową współpracę z Wrocławskim Towarzystwem Naukowym. O otwarcie konferencji poprosiła prof. dr. hab. n. med. Wojciecha Witkiewicza, prezesa Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego od 2019 r., dyrektora Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego we Wrocławiu, Ośrodka Badawczo-Rozwojowego. Następnie prof. dr hab. inż. Arkadiusz Wójs, rektor Politechniki Wrocławskiej, jako gospodarz przywitał zaproszonych gości oraz zaproponował Politechnikę Wrocławską na stałe miejsce organizacji kolejnych edycji „Etosu ludzi nauki”.

Prof. Wojciech Witkiewicz uroczyście przywitał wszystkich uczestników oraz przypomniał historię Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, włącznie z inauguracją jego działalności w czerwcu 1946 r., co miało miejsce na Politechnice Wrocławskiej. Trudne dzieje powstania i działalności Towarzystwa zostały opisane w wydaniu jubileuszowym.

Próba zorganizowania konferencji „Etos ludzi nauki” ma również swoją długoletnią historię. Inicjatywa organizacji pierwszej konferencji sięga 1986 r. kiedy to władze Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu zdecydowały o jej odwołaniu. Dopiero po 35 latach w 2021 r pierwsza konferencja z cyklu „Etos ludzi nauki” doszła do skutku, stanowiąc niejako zwieńczenie 75 lat istnienia Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego.

Prof. dr hab. n. med. Wojciech Witkiewicz omówił tematykę wystąpień przygotowanych na konferencję, stanowiących próbę odpowiedzi na pytania dotyczące zależności między wiedzą naukową a systemami normatywnymi, a także sposobów skutecznego komunikowania prawdy w świecie dezinformacji.

Uroczystość otwarcia konferencji wzbogacił „Wprowadzeniem do dyskusji” prof. dr hab. Tadeusz Luty, rektor Politechniki Wrocławskiej w latach 2002-2008 oraz obecny rektor Politechniki Wrocławskiej prof. dr hab. Arkadiusz Wójs, prezentując odczyt na temat „Kultury uczciwości naukowej: odpowiedzialności uczelni, instytucji i liderów”.

Konferencje z cyklu „Etos ludzi nauki” mają charakter interdyscyplinarny.

Trzecia z nich, zorganizowana pod hasłem „Między etyką, prawem a nauką”, wskazywała na rosnącą potrzebę rozważań o miejscu nauki w systemie społecznym i prawnym, bowiem nauka jako narzędzie poznania rzeczywistości musi się dziś mierzyć z wieloma wyzwaniami: postępem technologicznym, napięciami geopolitycznymi, kryzysami gospodarczymi, a także pogłębiającą się erozją zaufania społecznego. W tym kontekście szczególnie istotne stają się pytania dotyczące zależności między wiedzą naukową a systemami normatywnymi, a także na temat sposobów komunikowania prawdy w świecie dezinformacji.

Program konferencji obejmował dwa panele.

Pierwszy – Prawo a nauki penalne – poświęcony był analizie relacji między naukami humanistycznymi, społecznymi i prawnymi a systemem wymiaru sprawiedliwości. Jak daleko sięga odpowiedzialność badacza za społeczne konsekwencje swoich analiz i diagnoz? Czy naukowiec może pozostać neutralnym obserwatorem rzeczywistości, czy też staje się współtwórcą rozwiązań prawnych, społecznych i kulturowych?

W ramach sesji koordynowanej przez prof. dr. hab. Macieja Szostaka obecni na konferencji mieli możliwość wysłuchania czterech wystąpień, tj.:

1. dr. hab. Macieja Szostaka – „Na barykadzie metodologii: pomiędzy prawem, kryminologią a kryminalistyką”,
2. dr Anny Adamskiej-Gallant (online) – „Zbrodnie wojenne z perspektywy ochrony praw człowieka”,
3. Dariusza Sielickiego (online) – „Współczesne piractwo morskie – problemy kulturowo-kryminologiczne”,
4. mgr Liwii Palus – „Handel ludźmi w aspekcie prawno-kryminologicznym”.

Poruszone zostały w nich kwestie metodologii badań w obrębie prawa, kryminologii i kryminalistyki, dramatycznych wyzwań współczesności, takich jak zbrodnie wojenne i handel ludźmi, które wymagają nie tylko rozwiązań prawnych, ale także głębokiej analizy kulturowo-kryminologicznej. Nie zabrakło również refleksji nad nowymi formami przestępczości, w tym nad współczesnym piractwem morskim, które wymyka się tradycyjnym ramom analitycznym. 

Drugi panel – Nauki medyczne a prawo i bioetyka poprzedziło wystąpienie prof. dr. hab. n. med. Wojciecha Witkiewicza zatytułowane „Przeszczep darem życia” poświęcone etycznym i społecznym aspektom transplantologii.

Jednym z najbardziej symbolicznych i zarazem etycznie złożonych zagadnień współczesnej bioetyki według prof. dr. hab. n. med. Wojciecha Witkiewicza są transplantacje. Postęp w tej dziedzinie nie byłby możliwy bez wyraźnego głosu Kościoła katolickiego, wyrażonego w sposób szczególny przez papieża Jana Pawła II podczas Międzynarodowego Kongresu Transplantologicznego w Rzymie 29 sierpnia 2000 roku.

Ojciec Święty podkreślił wówczas, że medycyna musi służyć człowiekowi z poszanowaniem jego godności. Każdy przeszczep narządu ma swoje źródło w decyzji o wielkiej wartości etycznej, decyzji, aby bezinteresownie ofiarować część własnego ciała z myślą o zdrowiu i dobru innego człowieka. Na tym właśnie polega szlachetność tego czynu, który jest autentycznym aktem miłości. Transplantacja, choć bez wątpienia stanowi jedno z największych osiągnięć współczesnej medycyny, powinna pozostać aktem bezinteresownego daru, a nie przedmiotem transakcji. Papież przestrzegał przed komercjalizacją i dyskryminacją w dostępie do organów. To jasny apel ‒ nauka bez etyki nie prowadzi do prawdziwego postępu.

Prof. Wojciech Witkiewicz podzielił się nie tylko najnowszymi danymi na temat liczby przeszczepów w Polsce, ale przede wszystkim wezwał do przemyślenia na nowo roli lekarza w społeczeństwie i konieczności pielęgnowania etosu medycyny opartej na wartościach humanistycznych. „Transplantacja to nie technika. To akt głębokiego zaufania i człowieczeństwa. Dawca nie oddaje organu ‒ oddaje życie komuś innemu” – mówił profesor.

Podkreślił, że nadal wiele osób odmawia zgody na pobranie narządów od bliskich po śmierci, często kierując się lękiem lub brakiem wiedzy. Zwrócił uwagę na konieczność społecznej edukacji oraz wzmocnienie dialogu między lekarzem a rodziną pacjenta.

Cytując słowa Jana Pawła II: „Transplantacja musi pozostać darem, a nie transakcją”, prof. Wojciech Witkiewicz przypomniał, że nawet w najbardziej zaawansowanych technologiach medycznych człowiek musi pozostać w centrum.

Panel Nauki medyczne a prawo i bioetyka podejmował zagadnienia, związane z odpowiedzialnością lekarzy, badaczy oraz instytucji wobec pacjenta, prawa i społeczeństwa.

W czasach, gdy medycyna, biotechnologia i nauki inżynieryjne rozwijają się w tempie, które jeszcze niedawno wydawało się niewyobrażalne, pytania o granice ludzkiej ingerencji w życie, ciało i naturę zyskują nowy, pilny wymiar. Bioetyka nie jest już tylko domeną specjalistów – stała się integralną częścią dyskusji publicznej o tym, jaką cywilizację chcemy budować.

Sesja koordynowana przez prof. dr hab. Annę Chełmońską-Soytę obejmowała siedem wystąpień:

1. dr. hab. Michała Witta – „Etyczno-prawne problemy testów genetycznych”,
2. dr. hab. n. med. Tomasza Roledera – „Sztuczna inteligencja w praktyce klinicznej”,
3. dr hab. Agnieszki Noszczyk-Nowak – „Doświadczenia na zwierzętach między prawem a etyką – okiem praktyka”,
4. n. med. Adama Chełmońskiego – „Wyzwania etyczno-prawne w przeszczepach wielotkankowych”,
5. dr hab. Elżbiety Wojaczyńskiej – „Odkrycia antybiotyków a etos nauki”,
6. prof. dr. hab. Tadeusza Reronia – „Człowiek w obliczu cierpienia i umierania”,
7. dr Magdaleny Bitner-Bieleszuk – „Zapobieganie terapii daremnej w świetle nowelizacji Kodeksu etyki lekarskiej”.

W konferencji udział wziął wiceprzewodniczący Dolnośląskiej Rady Lekarskiej, dr hab. Andrzej Wojnar, prof. PWr, zastępca przewodniczącego Komisji Etyki Dolnośląskiej Rady Lekarskiej, który przedstawił prace przygotowawcze nad wystąpieniem Dolnośląskiej Izby Lekarskiej do szerokich kręgów społeczeństwa z przesłaniem wyjaśniającym złożone problemy związane z terapią daremną.

W czasie wystąpień nie zabrakło refleksji nad relacją nauki i wiary, filozoficznego ujęcia odpowiedzialności badacza i pytań o granice neutralności naukowca. Jak wskazywali organizatorzy, współczesny badacz nie może pozostawać biernym obserwatorem, ale musi stawać się świadomym uczestnikiem przemian.

Konferencja była również wydarzeniem o charakterze integracyjnym. Uczestniczyli w niej również studenci i doktoranci żywo zaangażowani w dyskusji.

Wystąpienie prof. Wojciecha Witkiewicza oraz wielu innych gości udowodniło, że Wrocław nie tylko stawia na rozwój technologii, ale również pamięta o wartościach jakim powinna służyć nauka, prawo i medycyna. Konferencja stała się platformą spotkania pokoleń, środowisk i światopoglądów ‒ ale zawsze wokół idei odpowiedzialnej nauki służącej człowiekowi.

III Konferencja Naukowa „Etos ludzi nauki” pokazała, że we współczesnym świecie, zdominowanym przez algorytmy i technologię, niezmiennie potrzebni są ludzie ‒ lekarze i naukowcy, którzy potrafią mówić o medycynie nie tylko językiem biologii, ale również językiem sumienia.

Grażyna Potężny

Fot. z archiwum G.P.