„Akceptuję”, bo planuję   

Trwa kampania społeczna „Planuję długie życie”, realizowana w ramach Narodowej Strategii Onkologicznej na lata 2020-2030, a finansowana ze środków ministra zdrowia. Prognozy wskazują, że w ciągu najbliższej dekady liczba pacjentów onkologicznych może wzrosnąć o 28%, a już teraz wiadomo, że 62% Polaków nigdy nie wykonało żadnego badania profilaktycznego. O czynnikach rozwoju raka i jego profilaktyce z dr n. med. Idą Skrzypczyńską, specjalistą onkologii, radioterapeutą rozmawia Aleksandra Solarewicz.

Iga Skrzypczyńska – specjalista onkolog radioterapeuta
dr n. medycznych, absolwentka Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie, a także magister psychologii, absolwentka Uniwersytetu SWPS w Warszawie. Pracuje w Dolnośląskim Centrum Onkologii Pulmunologii i Hematologii. Zaangażowana w rozwijanie dostępności do leczenia onkologicznego w województwie dolnośląskim (w ramach Filii Zakładu Radioterapii w Legnicy i Jeleniej Górze) oraz liczne działania na rzecz profilaktyki nowotworowej: poradnictwo antynikotynowe w ramach Poradni Antynikotynowej DCOPiH, w zakresie diagnostyki i szczepień p/HPV, badań dermoskopowych.

Aleksandra Solarewicz: Pani doktor, myślę o samym tytule ministerialnej kampanii. Czy mam rozumieć, że nowotwory to teraz w Polsce główny czynnik „skracania sobie życia”?

Iga Skrzypczyńska: Jeśli chodzi o czynniki skracające życie w Polsce, choroby układu krążenia pozostają główną przyczyną zgonów. Nowotwory są drugą najczęstszą przyczyną, stanowiąc blisko 24% wszystkich zgonów.

Które z nich występują najczęściej i u kogo?

‒ Najczęściej występujące w Polsce nowotwory to rak płuca, piersi, jelita grubego, prostaty, macicy i jajnika. Rak płuca to najczęstszy nowotwór u mężczyzn, ale także jeden z głównych u kobiet (niestety, z powodu wzrastającej częstości palenia wśród kobiet). Rak piersi jest najczęściej diagnozowany u kobiet, stanowi około 25% nowych zachorowań. Rak jelita grubego występuje zarówno u kobiet jak i mężczyzn, stanowiąc około 10-11% przypadków. Rak prostaty to najczęstszy nowotwór u mężczyzn. Natomiast rak trzonu macicy i jajnika są częstymi nowotworami u kobiet.

Spoty na kampanijnej stronie planujedlugiezycie.pl mówią o profilaktyce tych właśnie nowotworów, o wykonywaniu bezpłatnych (bo to ważne) badań z namowy koleżanki, lekarza, żony…       

‒ Profilaktyka odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu nowotworom. Kampania „Planuję długie życie” zwraca uwagę na znaczenie badań przesiewowych, zdrowej diety, aktywności fizycznej oraz unikania używek, takich jak alkohol i papierosy.

Zmarła ostatnio moja 80-letnia znajoma dotknięta rakiem płuc z przerzutami. „Z czego to się bierze?” – pytała kilka dni przed śmiercią, bo ona sama nigdy nie paliła.  Z czego właściwie biorą się nowotwory?

‒ Nowotwory mogą mieć wiele przyczyn, a ich rozwój jest często wynikiem kombinacji czynników genetycznych i środowiskowych. Choć palenie tytoniu jest jednym z głównych czynników ryzyka raka płuc, istnieją inne czynniki, które mogą prowadzić do choroby, nawet u osób, które nigdy nie paliły. Jednakże powyżej 90% chorych z rakiem to palacze tytoniu.

Do najczęstszych przyczyn nowotworów należą czynniki genetyczne – około 10% nowotworów ma podłoże dziedziczne. Kolejny czynnik to zanieczyszczenie powietrza. Również ekspozycja na substancje rakotwórcze, takie jak spaliny czy pyły przemysłowe, może zwiększać ryzyko zachorowania. Bez wątpienia sprzyja dieta i styl życia, ponieważ niezdrowa dieta, brak aktywności fizycznej, nadmierne spożycie alkoholu i otyłość mogą sprzyjać rozwojowi nowotworów. Dalej, promieniowanie UV i inne czynniki środowiskowe. Nadmierna ekspozycja na słońce, kontakt z substancjami chemicznymi czy promieniowanie jonizujące mogą prowadzić do mutacji komórkowych. Na koniec, infekcje wirusowe, bo niektóre wirusy, jak HPV czy wirus zapalenia wątroby typu B i C, mogą zwiększać ryzyko nowotworów.

Ważne jest, aby pamiętać, że nowotwory rozwijają się przez długi czas, a ich powstawanie jest procesem wieloetapowym. Regularne badania profilaktyczne mogą pomóc w ich wczesnym wykryciu i skuteczniejszym leczeniu.

Jak sytuacja onkologiczna wygląda wśród dzieci?

‒ Nowotwory u dzieci to poważne, choć stosunkowo rzadkie schorzenia, które wymagają specjalistycznej diagnostyki i leczenia. W Polsce każdego roku diagnozuje się około 1200 nowych przypadków nowotworów u najmłodszych. Choć stanowią one tylko 1% wszystkich chorób onkologicznych, ich skuteczne leczenie jest możliwe pod warunkiem wczesnego wykrycia.

Jaka jest ich wyleczalność?

‒ Dzięki nowoczesnym metodom leczenia, takich jak chemioterapia, radioterapia, immunoterapia oraz terapia komórkowa, wskaźnik wyleczalności nowotworów dziecięcych w Polsce wynosi obecnie 70-80%. W przypadku niektórych nowotworów, takich jak ostra białaczka limfoblastyczna, pięcioletnie przeżycie wolne od choroby sięga ponad 96%. W ostatnich latach wprowadzono innowacyjne terapie, takie jak CAR-T, które stosowane są m.in. we Wrocławiu i dały nadzieję na życie wielu dzieciom. Coraz częściej stosuje się również leczenie celowane, które jest skuteczniejsze i mniej toksyczne.

Osią ministerialnej kampanii są spoty. Każdy spot wskazuje na jeden niebezpieczny czynnik. Nadpodaż cukru, otyłość, papierosy, opór przed badaniami… Lista jest długa.  

‒ Profilaktyka nowotworowa to nie tylko badania przesiewowe, ale cały styl życia, który może znacznie obniżyć ryzyko zachorowania. Kluczowe działania to przede wszystkim zdrowa dieta, czyli jedzenie dużej ilości warzyw i owoców (szczególnie tych bogatych w przeciwutleniacze), ograniczenie spożycia przetworzonego mięsa oraz czerwonego mięsa – nadmiar może zwiększać ryzyko raka jelita grubego i wprowadzenie produktów pełnoziarnistych, które wspierają zdrowie jelit. Poza tym unikanie nadmiernej ilości cukru i wysoko przetworzonej żywności, aktywność fizyczna, czyli regularny ruch (minimum 150 minut aktywności o umiarkowanej intensywności tygodniowo) i unikanie długotrwałego siedzenia (nawet krótkie przerwy na rozciąganie mają znaczenie). Nadwaga i otyłość są związane z wyższym ryzykiem wielu nowotworów, w tym raka piersi i jelita grubego. Ważne jest też unikanie używek.

Pierwszy skojarzenie – papierosy.  

‒ Papierosy to główny czynnik ryzyka raka płuc i wielu innych nowotworów. Chciałabym dodać, że od 2024 roku w DCOPiH przy ul. Grabiszyńskiej działa Specjalistyczna Poradnia Antynikotynowa zapewniająca wsparcie osobom pragnącym rzucić palenie. Poradnia zapewnia porady pielęgniarskie, lekarskie, psychologiczne. Ale i zbyt duża ilość alkoholu zwiększa ryzyko nowotworów jamy ustnej, wątroby i piersi.

Można też przesadzić ze słońcem. A wydaje mi się, że więcej osób ma świadomość przedwczesnego starzenia się skóry niż pojawienia się złośliwych zmian.  

‒ Dlatego tak ważna jest ochrona przed promieniowaniem UV. To przede wszystkim stosowanie kremów z filtrem przeciwsłonecznym (SPF 30+) i unikanie długiej ekspozycji na słońce. Poza tym, regularne badanie znamion – wczesne wykrycie czerniaka może uratować życie.

Oprócz badania znamion, jakie badania profilaktyczne zaleca pani doktor?

‒ Dla kobiet cytologię, wykrywającą raka szyjki macicy, a po 50. roku życia (lub wcześniej, jeśli występuje historia rodzinna) mammografię. Dla mężczyzn po 45-50. roku życia badania prostaty. Osoby powyżej 50. roku życia powinny wykonywać kolonoskopię, a w populacji osób wysokiego ryzyka zachorowania na raka płuca niskodawkową tomografię komputerową płuc. Zalecam też szczepienia przeciwko HPV.

„Profilaktyka odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu nowotworom.
Kampania „Planuję długie życie” zwraca uwagę na znaczenie badań przesiewowych,
zdrowej diety, aktywności fizycznej
oraz unikania używek, takich jak alkohol i papierosy” 

Czy i jak zmienią się statystyki w ciągu następnych 10 lat?

‒ Prognozy wskazują, że w ciągu najbliższej dekady liczba pacjentów onkologicznych może wzrosnąć o 28%, co wymaga intensywnych działań w zakresie profilaktyki i leczenia.

28% – to skok o prawie 1/3! Co możemy z tym zrobić?   

‒ Musimy rozwijać profilaktykę, nowe strategie leczenia oraz inwestować w infrastrukturę medyczną. Jeśli chodzi o profilaktykę i wczesne wykrywanie – w Polsce wciąż istnieją poważne braki w profilaktyce nowotworowej. Aż 62% Polaków nigdy nie wykonało żadnego badania profilaktycznego, co stanowi istotne wyzwanie. W najbliższych latach planowane są działania mające na celu zwiększenie dostępności badań przesiewowych oraz edukację społeczeństwa w zakresie profilaktyki.

Po drugie, powstaje Krajowa Sieć Onkologiczna (KSO) –  nowy model organizacji opieki onkologicznej, który zapewni pacjentom kompleksową opiekę niezależnie od miejsca zamieszkania. Struktura KSO obejmie specjalistyczne ośrodki leczenia onkologicznego na różnych poziomach, a każdy pacjent będzie miał swojego koordynatora, który pomoże mu przejść przez cały proces leczenia.

Po trzecie, kontynuujemy Narodową Strategię Onkologiczną. Polska realizuje długoterminowy plan walki z rakiem na lata 2020-2030, który zakłada m.in. zwiększenie dostępności do opieki psychoonkologicznej, rozwój sieci ośrodków opieki paliatywnej oraz wprowadzenie szczepień przeciwko HPV.

Historyjka – przestroga, przedstawiona w każdym spocie, kończy się zapowiedzią ciągu dalszego. Można wtedy kliknąć w napis „akceptuję” albo „ignoruję”…, a życie, czyli kolejny filmik, dopowie ciąg dalszy. Jak rysuje się przyszłość w skali Polski?

‒ To będzie zależało od skuteczności wdrażanych reform oraz zaangażowania społeczeństwa w profilaktykę. Ale pamiętać należy, że kluczowe jest wzmocnienie postaw prozdrowotnych,  zmiana nastawienia do udziału w badaniach przesiewowych. Każdy z nas powinien wziąć odpowiedzialność za własne zdrowie i korzystać z już dostępnych, licznych narzędzi profilaktyki.

planujedlugiezycie.pl/