logowanie
Najczęściej czytane maj
- Pułapki codziennej praktyki lekarskiej - Błędy diagnostyczne i terapeutyczne a odpowiedzialność lekarza
- Pułapki codziennej praktyki lekarskiej - Nie zapominajmy o badaniach podstawowych!
- Wydarzyło się - "Hipokrates przed sądem. Odpowiedzialność cywilna, karna i dyscyplinarna lekarza." - relacja z konferencji.
- Wydarzyło się - Mapa potrzeb zdrowotnych Dolnego Śląska – przygotowania do prac w toku
- Wspomnienie pośmiertne - Lek. Jan Juliusz Adamus
Artykuły archiwalne
Roczniki
Gościmy
Naszą witrynę przegląda teraz 25 gościPułapki codziennej praktyki lekarskiej - Błędy diagnostyczne i terapeutyczne a odpowiedzialność lekarza |
![]() |
Błędy diagnostyczne i terapeutyczne a odpowiedzialność lekarza„Wielu błędów można uniknąć dzięki dobrej komunikacji z pacjentem oraz między członkami personelu medycznego, a także uczciwie wypełniając obowiązek ustawicznego kształcenia i rozwijania swoich umiejętności oraz współpracując z lekarzami innych specjalności w przypadku wątpliwości co do poprawności własnej diagnozy lub braku kwalifikacji do wykonywania czynności wykraczających poza zakres wykonywanej specjalności”. WprowadzenieBłędy medyczne, w tym diagnostyczne i terapeutyczne, jak to potwierdza praktyka orzecznicza, są najczęściej wynikiem ignorancji, arogancji, brawury, lekceważenia reguł prawnych i etycznych. Jednak nie tylko. W rzeczywistości polskich szpitali ich źródłem bardzo często jest nieprawidłowa organizacja pracy, ujawniająca się, przede wszystkim, brakiem personelu o konkretnych kwalifikacjach, brakiem sprzętu diagnostycznego niezbędnego do podjęcia decyzji terapeutycznej lub ew. brakiem osób kompetentnych do jego obsługi, wreszcie brakiem podstawowych lub specjalistycznych narzędzi i materiałów niezbędnych do prawidłowego, zgodnego z aktualną wiedzą medyczną, leczenia. Stąd wniosek, że do powstawania błędów przyczynić się może zarówno lekarz jak i podmiot leczniczy, a czasem obie te strony. Bywa oczywiście również tak, że błędne postępowanie lekarza spowodowane jest niefrasobliwością, niewiedzą czy nieodpowiedzialnością pacjenta. O ile te ostatnie czynniki trudniej jest wyeliminować, albo przynajmniej kontrolować, o tyle dla uniknięcia błędów często wystarczy dbałość o wykonywanie zawodu lekarza zgodnie ze standardami, jakie nakłada ustawodawca, czyli: według aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi metodami i środkami, z należytą starannością oraz w poszanowaniu zasad etyki zawodowej (art. 4 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty – uzl). Pojęcie błędu medycznegoZ braku ustawowej definicji pojęcia błędu medycznego można posiłkować się interpretacją i systematyką przyjętą w orzecznictwie i doktrynie. Powołując np. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 1955 r. (sygn. akt IV CR 39/54) można stwierdzić, że „błędem w sztuce lekarskiej jest czynność/zaniechanie lekarza w zakresie diagnozy i terapii, niezgodna z nauką medycyny w zakresie dla lekarza dostępnym”. Odnosząc się do literatury przedmiotu, można zauważyć, że błąd medyczny charakteryzowany jest jako postępowanie sprzeczne z powszechnie przyjętymi zasadami wiedzy medycznej. W świetle tych dwóch spojrzeń oraz w związku ze standardami wykonywania zawodu lekarza określonymi w art. 4 uzl za błąd medyczny należy uznać postępowanie lekarza, które jest niezgodne z aktualną wiedzą medyczną, sprzeczne z obowiązkiem dochowania należytej staranności (choć sam brak staranności nie zawsze będzie skutkował błędem – może być zinterpretowany jedynie jako zaniedbanie, co nie wyklucza poniesienia odpowiedzialności), niezgodne z obowiązującymi zasadami etyki zawodowej (czyli Kodeksem etyki lekarskiej) oraz związane z niewykorzystaniem lub niewłaściwym wykorzystaniem dostępnych lekarzowi metod i środków. Należałoby dodać, że w kategorii błędu medycznego jako jego sprawcy mogą również wystąpić przedstawiciele innych zawodów medycznych (np. pielęgniarka, położna, diagnosta laboratoryjny – w zakresie swoich kompetencji) oraz podmiot leczniczy, w którym udzielane jest świadczenie medyczne (przede wszystkim ze względów organizacyjnych i technicznych). Najczęstszymi błędami popełnianymi przez lekarza są błędy diagnostyczne (zwane też błędami rozpoznania) i terapeutyczne (zwane też błędami w leczeniu). Błąd diagnostyczny polega na nierozpoznaniu rzeczywistej choroby lub na mylnym stwierdzeniu choroby faktycznie nieistniejącej. Z kolei błąd terapeutyczny charakteryzuje się zastosowaniem przez lekarza niewłaściwej metody lub sposobu leczenia. Oba te rodzaje błędów bardzo często w praktyce występują równolegle, ponieważ niewłaściwa diagnoza często pociąga za sobą błędną terapię. Przykłady błędów z omówieniemBłędy diagnostyczne oraz terapeutyczne są przedmiotem bogatego orzecznictwa sądowego.
Odpowiedzialność za błędy medyczneW kilku słowach nie jest możliwe wyczerpujące przedstawienie zagadnienia odpowiedzialności, można jednak wskazać przynajmniej jej rodzaje i charakter. Najczęściej w literaturze przedmiotu wyróżnia się odpowiedzialność cywilną, karną, zawodową (dyscyplinarną). Najbardziej dotkliwa finansowo jest odpowiedzialność cywilna, która wiąże się z obowiązkiem zapłaty określonej kwoty pacjentowi, który w wyniku nieprawidłowego działania bądź zaniechania lekarza poniósł szkodę lub/oraz krzywdę. O reżimie odpowiedzialności cywilnej i prawnych podstawach roszczeń pacjenta, który doznał szkody w następstwie błędu medycznego decydują dwa czynniki: forma, w jakiej lekarz udziela świadczeń zdrowotnych (wykonuje swój zawód) oraz charakter tych świadczeń (okoliczność, czy należą one do tzw. gwarantowanych, dostępnych nieodpłatnie w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego czy niegwarantowanych). Osobiście lekarz odpowiada zgodnie z reżimem prawa karnego oraz na podstawie ustawy o izbach lekarskich. Odpowiedzialność karna wiąże się z naruszeniem przepisów kodeksu karnego, a odpowiedzialności zawodowej lekarz podlega za naruszenie zasad etyki lekarskiej oraz przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza. Lekarz może podlegać odpowiedzialności karnej wyłącznie w sytuacji, gdy zaistniały błąd był wynikiem zachowania lekarza, który podczas leczenia nie zachował obowiązujących norm postępowania medycznego wypracowanych przez naukę, w sytuacji, w której mógł przewidzieć zagrożenie życia lub zdrowia pacjenta. Zgodnie z wskazówkami Sądu Najwyższego: „Ustalenie błędu w sztuce lekarskiej zależy od odpowiedzi na pytanie, czy postępowanie lekarza w konkretnej sytuacji i z uwzględnieniem całokształtu okoliczności istniejących w chwili zabiegu, a zwłaszcza tych danych, którymi wówczas dysponował lub mógł dysponować, zgodne było z wymaganiami aktualnej wiedzy i nauki medycznej oraz powszechnie przyjętej praktyki lekarskiej” (wyrok SN z dnia 8 września 1972 r., I KR 116/72). Dla ustalenia odpowiedzialności kluczową kwestią jest zatem przeprowadzenie testu na poprawność działania/zaniechania lekarza w świetle aktualnej wiedzy medycznej oraz wskazanie związku przyczynowo-skutkowego między postępowaniem lekarza a zaistniałą szkodą. Sytuacje pozostające poza kategorią błędu medycznego
Warto zwrócić uwagę, że w związku z wąskim rozumieniem błędu medycznego, jako postępowania sprzecznego z zasadami wiedzy i nauki medycznej w zakresie dla lekarza dostępnym, sytuacje charakteryzowane jako omyłki, niedociągnięcia uchybienia niedotyczące sfery fachowej, a raczej techniczno-organizacyjnej wyłącza się z zakresu błędu medycznego. Zgodnie z orzecznictwem i doktryną, w szczególności pojęcie błędu medycznego nie obejmuje: przekroczenia czasu naświetlania pacjenta promieniami RTG, wadliwej identyfikacji chorego (pomylenie pacjenta i wykonanie zabiegu u innego pacjenta), pozostawienia ciała obcego w polu operacyjnym, niezachowania zasad aseptyki, braku technicznego przygotowania do zawodu (np. zbyt szybkie tempo iniekcji), odmowy lub zwłoki w udzieleniu pomocy, operacji zdrowego organu w miejsce chorego. Należy jednak pamiętać, że mimo braku kategoryzacji tego typu zachowań jako błędów medycznych, brak staranności, zaniedbanie, omyłki, których skutkiem jest szkoda pacjenta, podlegają reżimowi odpowiedzialności prawnej. O zasądzeniu odszkodowania czy zadośćuczynienia nie rozstrzyga zatem kwalifikacja określonego postępowania jako błędu medycznego, tylko stwierdzenia adekwatnego związku przyczynowego między nieprawidłowym działaniem/zaniechaniem lekarza (personelu medycznego, podmiotu leczniczego) a szkodą wyrządzoną pacjentowi. KonkluzjeZ przedstawionych powyżej przykładów i rozważań można wyprowadzić następujące wnioski: a) pomyłki i błędy stanowią nieodłączny element człowieczeństwa – errare humanum est i nie można ich całkowicie wyeliminować; b) nie należy wymagać od lekarza nieomylności, ponieważ jest to warunek niemożliwy do spełnienia; c) nie można jednakże tłumaczyć popełnionych błędów brakiem wiedzy i staranności, bo odpowiedni poziom kwalifikacji oraz rzetelność w wykonywaniu swoich obowiązków powinny charakteryzować każdego lekarza (zgodnie z wymogami prawnymi i etycznymi); d) wielu błędów można uniknąć dzięki dobrej komunikacji z pacjentem oraz między członkami personelu medycznego, a także uczciwie wypełniając obowiązek ustawicznego kształcenia i rozwijania swoich umiejętności oraz współpracując z lekarzami innych specjalności w przypadku wątpliwości co do poprawności własnej diagnozy lub braku kwalifikacji do wykonywania czynności wykraczających poza zakres wykonywanej specjalności; e) dobrze jest znać najczęstsze przyczyny błędów i w związku z tym zachować szczególną ostrożność: nietrafna analiza danych stanowiących podstawę diagnozy, niewykorzystanie dostępnych i zasadnych w danym przypadku metod diagnostycznych/leczniczych, błędy w terapii farmakologicznej (bezpodstawne zlecanie leków, brak weryfikacji skutków stosowania leków, stosowanie antybiotykoterapii na ślepo), działanie mimo braku stosownych kompetencji, bezpodstawne odroczenie decyzji medycznej, np. o zabiegu operacyjnym. f) powinno się zawsze pamiętać, że dobro pacjenta jest najważniejszą przesłanką wykonywania zawodu lekarza, a błąd medyczny często wywołuje nieodwracalne skutki, łącznie ze śmiercią pacjenta; g) przed błędem nie chronią żadne prawne konstrukcje same w sobie, a jedynie poszanowanie prawnych i etycznych warunków wykonywania zawodu lekarza oraz organizacji działalności leczniczej w połączeniu z cechami charakteryzującymi dobrego lekarza: profesjonalizmem, empatią, uczciwością, rzetelnością, pokorą, otwarciem na potrzeby pacjenta traktowanego jak człowieka, a nie przypadek medyczny lub petent; h) warto pamiętać, że errare humanum est, sed in errare perseverare diabolicum – mylić się jest rzeczą ludzką, jednak obstawanie przy błędzie jest diabelską [pomyłką] i zgodnie z tą maksymą nie brnąć w błędy tam, gdzie można ich uniknąć przez proste przestrzeganie zasad i nieprzekraczanie swoich kompetencji, a w przypadku ich popełnienia starać się naprawić szkodę, a nie ją tuszować. Agata Wnukiewicz-Kozłowska |